Fljótt á litið sýnist mér að Gæslan hafi greitt 100 krónur fyrir lítrinn. Til samanburðar var verð til báta á strandveiðum í sumar nálægt 200 krónur án vsk. Gera má ráð fyrir að stórútgerðin sé þarna einhvers staðar á milli, sennilega nær 100 kallinum þó ég viti það ekki -  því tíðkast hefur að afsláttur til stærri útgerða hafi verið greiddur "undir borðið" Það kemur nefnilega betur út að kostnaðurinn sé sem hæstur á skipinu, því auðlindaskatturinn er greiddur af hagnaði skipsins - en ekki vinnslunnar þó hún sé á sömu hendi. 

	Gæslan keypti olíu í Færeyjum
Ábyrgðarmaður færslu Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt

Kvótabraskkerfið kosningamál - enn einu sinni.

Almenningi er talin trú um að kvótakerfið sé það besta og allur heimurinn horfi öfundaraugum til okkar. Flest okkar láta því duga að vera mötuð á rangfærslum frá sérhagsmuna aðilum sem stýra umræðunni. Þeir sem kafa aðeins dýpra sætta sig ekki við allar rangfærslurnar og því er kvótakerfið enn einu sinni orðið að kosningamáli. Fólk sættir sig t.d. ekki við að fáeinum fyrirtækjum sé færður einkaréttur að sameiginlegri auðlind þjóðarinnar - sem þeir síðan fénýta sér í eiginhagsmuna skyni. Þá er almenningi einnig ætlað að trúa því að ein milljón tonn af fiski sé betra en tvær milljónir eins og stundum var fyrir daga kvótakerfisins.

Þá bætir ekki úr skálk að reglulega stíga „sérfræðingar" fram og segja árangurinn einstakan á heimsvísu. Það sem er rétt í því er að við erum líklega nálægt toppnum þegar samdráttur í heildarafla er borinn saman við önnur lönd. Frá aldamótum er samdrátturinn t.d. miklu meiri hjá okkur en að meðaltali innan ríkja ESB. Er nema von að almenningur sé ruglaður þegar svona er í fisk-pottinn búið.

Hagræðingin.

Almenningur er einnig reglulega minntur á að ekki megi fórna hagræðingunni í greininni og að núverandi handhafar veiðiheimilda hafi keypt þær – og verði því ekki af þeim teknar. Þegar „kaupin“ eru skoðuð kemur í ljós að stórútgerðin eignfærði og afskrifaði öll kvótakaup hjá sér á árabilinu 1990 til 2003. Fyrstu fimm árin um 20% þá um15% og undir það síðasta um 8%. Kaupin voru dregin frá skatti og því hefur stórútgerðin í raun ekki greitt eina einustu raun-krónu fyrir kvótann - og á því ekki tilkall til bóta ákveði stjórnvöld að leigja þeim aflaheimildirnar. Því til viðbótar var stundum verið að kaupa bókfært tap sem þeir betur stæðu gátu nýtt sér. Flest kaupin og sameiningarnar voru einnig gerðar á áðurnefndu tímabili á aðeins broti af því verði sem heimildirnar eru metnar í dag – 1.200 milljarðar.

Banki allra landsmanna.

Við þetta má líka bæta að nær öll hagræðingin átti bæði upphaf sitt og endi innan veggja Landsbankans. Þar innanborðs var áhrifamaður sem útgerðarmenn kölluðu sín á milli „slátrarinn". Þegar fórna þurfti minni útgerð hringdi viðkomandi gjarnan í aðra stærri sem var innundir í bankanum og henni boðin viðkomandi útgerð e.t.v. á skuldabréfi til 15-20 ára - eða á kjörum sem öðrum stóð ekki til boða. Þannig fóru viðskiptin fram og gera enn.

Í síðustu viku heyrðum við t.d. af því að dragnótarskipið Steinunn SH frá Ólafsvík hafi verið selt. Fimm eigendur stóðu að Steinunni og vildu þrír þeirra selja sinn hlut. Hinir tveir fóru því á fund hjá Landsbankanum og óskuðu eftir fyrirgreiðslu til að kaupa hlut hinna. Við því gat bankinn ekki orðið en fyrir „einstaka tilviljun" var hlutur hinna þriggja ásamt veiðiheimildum selt Fisk ehf. á Sauðarkrók.

Makríllinn synti sömu leið.

Almenningi er einnig oft talin trú um að stærstu útgerðirnar hafi orðið til vegna dugnaðar eigenda. Það má til sanns vegar færa, því margir þeirra hafa verið virkilega duglegir að koma sér í vænlega stöðu - vera réttur maður á réttum stað og hafa byggt upp gott tengslanet þegar ákveðnum verðmætum hefur verið úthlutað.

Þegar makríllinn fór að gera vart við sig í kringum 2008-9 gerðu margir sér vonir um að tækifærið yrði notað til að gera ákveðnar breytingar á kerfinu. Að makríllinn yrði ekki færður fáeinum fyrirtækjum líkt og með aðra fiskstofna. Strax í maí mánuði 2015 varð sú von að engu þegar þáverandi sjávarútvegsráðherra Sigurður Ingi, Framsóknarflokki lagði fram frumvarp sem gerði ráð fyrir að öllum makríl yrði deilt út samkvæmt veiðireynslu - 96% til stóra flotans og 4% handa smábátum.

Að gera betur við suma - en alls ekki aðra.

Það sem vakti athygli mína var að í frumvarpinu stóð að hygla ætti ákveðnum útgerðum smábáta sérstaklega með 43% álagi umfram veiðireynslu. Þetta var rökstudd með þeim orðum að eigendur þeirra báta hafi „þróað þann veiðibúnað og þá veiðitækni sem notuð væri við veiðarnar og þeir sem á eftir komu nytu góðs af". Með þessum rökum ætlaði Sigurður Ingi, að koma auknum kvóta til nokkurra flokksgæðinga. Þetta var sérlega ósvífið því vitað var að búnaðurinn hafði verið í notkun í Noregi í mörg ár þar á undan. En á það var ekki hlustað - ákvæðið var ekki tekið út.

Mikil og almenn óánægja var með makrílfrumvarp Sigurðar Inga; þar með talið hjá Landsambandi smábátaeigenda sem ekki vildi setja makrílinn í kvóta – að allir smábátar sætu við sama borð. Sigurður Ingi var að lokum gerður afturreka með frumvarpið - en ekki að baki dottinn. Hann breytti bara hausnum á frumvarpinu í einfalda reglugerð og þar með var makríllinn svo gott sem kominn í kvóta þó lagaheimildina sjálfa vantaði. Þetta leiddi einnig til þess að yfir 20 kvótahæstu smábátarnir gengu úr Landssambandi smábátaeigenda og stofnuðu sín eigin sérhagsmunasamtök, Félag Makrílveiðimanna.

Nýtt makrílfrumvarp

Annað og lítið breytt makrílfrumvarp Kristjáns Þórs, leit svo dagsins ljós í maí 2019 eða réttum fjórum árum seinna. Það var lagt fram í skjóli nætur á nákvæmlega sama tíma og öll athygli þjóðarinnar snérist um þriðja orkupakkann. Frumvarpið fór því nokkuð átakalítið í gegnum Þingið nema hvað litlu sérhagsmunasamtökin - hörmuðu hlutinn sinn. Eftir því sem ég kemst næst, hafa allir í Félagi makrílveiðimanna nú þegar selt heimildir sínar til stórútgerðarinnar. Þar með talinn Unnsteinn Þráinsson, formaður félagsins sem seldi makrílkvótann af Sigga Bessa SF til Skinney Þinganes fyrir a.m.k. 84 milljónir króna.

Kvótabrask-kerfi stjórnarflokkanna lifir því enn góðu lífi. 

Hvað gengur manninum til.

Sagan endalausa um ágæti kvótakerfisins heldur áfram. Og sem fyrr skiptist hún í tvö horn; milli þeirra sem beinna hagsmuna hafa að gæta og hinna sem mjög gagnrýnir eru á ágæti kerfisins. En allir vita að kerfið er lokað forréttinda- og sérhagsmunakerfi fárra útvalina ásamt nýtingarstefnu Hafró sem hefur sýnt sig að hafa aldrei borið neinn raunverulegan árangur.

Það eru ekki andstæðingar kerfisins sem mest hafa sig í frammi í umræðunni þessa dagana; heldur sjálfskipaðir sótraftar sem reglulega eru settir á flot til að freista þess að flíka upp á laskaða ímyndina. Einn þeirra er Brynjar Níelsson þingmaður sem sér ástæðu til að koma Samherja til hjálpar - á þeirra erfiðu tímum.

Í nýlegri grein á Vísi.is skautar Brynjar fimlega yfir sögu fiskveiðikerfisins og lætur staðreyndirnar ekki þvælast of mikið fyrir. Brynjar byrjar grein sína á að taka það fram að þegar kvótakerfinu var komið á 1984 hafi frjálsar veiðar verið hér á Íslandsmiðum í takmarkaða auðlind. Hið rétta er að frjálsar veiðar voru aflagðar 1977 eða fimm árum áður þegar hið svo kallaða skrapdagakerfi var tekið upp.

Þá er honum tíðrætt um stöðugar gengisfellingar fyrri tíma og illa reknar bæjarútgerðir sem kostuðu almenning háar fjárhæðir. Nú ólst ég upp við hliðina á ÚA og kannast ekki við annað en að sú bæjarútgerð hafi alla tíð verið kjölfestan í atvinnulífi Akureyringa.

Lán í óláni.

Þá nefnir Brynjar hversu lánsöm við höfum verið að fara úr sóknarmarkskerfi og yfir í aflamarkskerfi árið 1983. Hér hefði Brynjari dugað að Googla - en sennilega hefur hann ekki nennt því. Hið rétta er að um áramótin 1983-4 var hið svo kallaða skrapdagakerfi lagt niður og blandað kerfi aflamars- og sóknardagakerfis tekið upp. Útgerðir gátu m.ö.o valið hvort kerfið hentaði þeim betur. Í byrjun völdu fáar útgerðir sóknarmarkið en þeim fjölgaði og á árunum frá 1986-90 var meira en helmingur þorskaflans veiddur af skipum í sóknardagakerfinu. Útgerðir sem valið höfðu sóknardagakerfið gekk m.ö.o. mun betur en þeim sem völdu aflamarkið. Það er ekki fyrr en með lögum númer 38/1990 og frjálsu -framsali aflaheimilda að allur flotinn var þvingaður yfir í hreint kvótakerfi eins og við þekkjum það. Og krafan kom aðalega frá Hafró sem taldi sig ekki geta “talið” fiskana í sjónum nema afleggja sóknardagakerfið. Rétt: út á það gengur starf Hafró eins undalega og það hljómar; að telja fiskana í sjónum.

Þá segir Brynjar það hafa hafi verið á árinu 1990 að framsal aflaheimilda hafi verið tekið upp. Hið rétta er að framsal aflaheimilda má rekja allt til ársins 1984 og var þá bundið milli skipa innan sömu útgerðar og síðan innan sömu verstöðvar. Brynjar nefnir hversu mikil lukka framsalið var fyrir greinina og í raun þjóðina alla, en virðist ekki átta sig á að frjálsa –framsalið var í rauninni fundið upp til þess eins að geta lagt niður sóknarmarkskerfið. Frjálsa-framsalið var m.ö.o “vængir kvótakerfisins” eins og Kristján Pálsson, fyrrverandi þingmaður sjálfstæðisflokksins orðaði það svo fallega.

Fast þeir sóttu sjóinn.

Ástæðan var sú að í byrjun aflamarksins árið 1984 var það aðeins þorskur sem fór í kvóta. Margar kvótalitlar útgerðir kepptust þá við að veiða verðmætan þorsk, sem gjarnan fékk nafnið ýsa þegar landað var, því ýsan var enn utan kvóta. Þegar ýsan fór síðan í kvóta fengu hinar sömu útgerðir því drjúgan ýsukvóta. Þær gátu þannig haldið áfram að veiða þorsk og bætt ýsu við — sem svo aftur fékk nafnið ufsi, steinbítur, keila eða langa við löndun. Þegar þær tegundir fóru ein af annarri í kvóta fengu þessar útgerðir úthlutað í samræmi við meinta veiðireynslu — fölsuðu löndunarskýrslurnar. Menn stálu sem sagt einni verðmætari fisktegund sem var í kvóta og voru síðan verðlaunaðir fyrir þjófnaðinn með annarri þegar hún fór í kvóta. Þegar allar helstu botnfisk tegundirnar voru komnar í kvóta var hluti flotans sem valið hafði kvótaleiðina með svo brenglaða veiðireynslu á pappírunum, að það var ekki viðlit að veiða eftir henni. Lendingin var fullt-framsal aflaheimilda, svo hægt væri að vinda ofan af vitleysunni. Þannig var nú það Brynjar minn.

Gjafakvótinn.

Þá segir Brynjar að Samherji hafi ólíkt mörgum öðrum haft litlar sem engar veiðiheimildir í upphafi kvótakerfisins, vart meira en einhver trilla. Þetta stenst heldur ekki. Því þeirra fyrsta skip, frystitogarinn Akureyrin EA 10 fékk tæplega 3.400 tonna þorskkvóta. Með togaranum Guðsteini GK fékk Akureyrin 1.380 tonna gjafakvóta auk 1.997 tonna skipstjórakvóta Þorsteins Vilhelmssonar, samtals að verðmæti ca 10 milljarða í dag. Það rótfiskaðist á Akureyrina sem var sá dráttarkálfur sem lagði grunninn að útþenslu Samherja næstu árin - en það er önnur saga.

Brynjar bætir við að eftir 1990 þegar markaður var kominn með veiðiheimildir hafi Samherji tekið mikla áhættu, veðsett sig upp í rjáfur, og keypt aflaheimildir jafn og þétt. Ég set spurningamerki við að þeir Samherjar hafi tekið mikla áhættu; því þeir lögðu aldrei fram neitt eigið fé; eingöngu lánsfé frá Landsbankanum með ábyrgð frá Akureyrarbæ. En duglegir voru þeir og eldklárir svo mikið er víst.

Markmiðið stjórnvalda með frjálsa -framsalinu 1990 var að stuðla að hagræðingu og ekki síst að minnka flotann sem talinn var allt of stór. Til að svo mætti verða fylgdi frjálsa-framsalinu sérstök skattkerfisbreyting sem kom þeim sérlega vel sem betri aðgang höfðu að bankakerfinu. Öll kvótakaup var þá hægt að eignfæra og afskrifa 20% á ári - og koma sér þannig hjá því að borga 45% tekjuskatt sem þá var. Afskriftirnar lækkuðu smá saman og enduðu í 6 % árið 2003. En þá var líka nær öll “hagræðingin” um garð gengin hjá stórútgerðinni eins og við þekkjum hana í dag. Megnið af þessum viðskiptum fór einnig fram á genginu +/- 200 kr. kílóið sem í dag er metið á nálægt 3.000 kr. Þess eru dæmi að þeir sem bestan aðgang höfðu að bankakerfinu og duglegastir voru að afskrifa borguðu nær engan tekjuskatt á þessu tímabili – Skatturinn sá sem sagt um að borga nýju heimildirnar.

Einstakur árangur?

Þá segir Brynjar að núverandi fiskveiðistjórnarkerfi hafi reynst vel, sjálfbært kerfi öfugt við það sem gerist hjá öðrum fiskveiðiþjóðum. Þegar samdráttur í heildarafla frá aldamótum til dagsins í dag er borinn saman við heildarafla í Noregi og fiskveiðiþjóða innan ESB, þá er samanburðurinn okkur ekki hagstæður. Með öðrum orðum þá hefur samdráttur í heildarafla verið umtalsvert meiri hjá okkur en þeim yfir sama tímabil.

Á 25 ára tímabili frá árinu 1950 til 1975 var þorskaflinn að meðaltali 438 þúsund tonn. Það var svo í kjölfar Svörtu skýrslu Hafró árið 1975 sem markviss "uppbygging” á okkar helstu fiskstofnum hófst. Eftir 35 ára svo kallaða uppbyggingu er árlegur þorskafli nú aðeins liðlega 200 þúsund tonn - og á niðurleið samkvæmt nýju stofnmati Hafró.

Við erum þar fyrir utan nær alveg búin með loðnuna, innfjarðarækjuna, úthafsrækjuna, humarinn, úthafskarfann, djúpkarfann, hlýrann, skötuselinn og mest allan flatfisk allt í kringum landið.. Þetta er sagt vera "einstakur árangur” og því ekkert skrítið að aðrar þjóðir séu sagðar horfa öfundaraugum til okkar.

Þessi grein birtist í Fréttablaðinu í dag 10 júní 2020.

Félag makrílveiðimanna er félag um sérhagsmuni nokkurra útgerða sem færðar voru sérstakar aflaheimildir "á silfurfati" með reglugerð frá því í maí mánuði 2015. Það var eftir að ríkistjórnin með Sigurð Inga, sem sjávarútvegsráðherra hafði reynt að lögsetja makrílveiðarnar. 691.mál, þingskjal 1165. En vegna almennrar andstöðu og undirskrifta m.a. 48 þúsund landsmanna gekk lagafrumvarpið ekki í gegn. Því er makrílveiðum í dag stjórnað með reglugerð Nr. 523/2015 sem í öllum atriðum er samhljóma lagafrumvarpinu og hefur árlega endurnýjast óbreytt.

Í kaflanum um veiðar smábáta kemur fram hvað smábátar mega veiða mikið af makríl og voru bátarnir þegar mest lét í heildina 121 árið 2014. Í félagi makrílveiðimanna eru aðeins 20 smábátar með yfir helmig allra veiðiheimilda. Því þarf ekki að koma neinum á óvart að það eru þeir sem standa að þessu félagi. Það voru þeir sem klufu sig úr Landsambandi Smábátaeigenda sem lagðist alfarið gegn kvótasetningu á makríl. Það gátu þeir sem að þessu sérhagsmunafélagi standa ekki sætt sig við. Það skal tekið fram að nokkrir þeirra sem þar eru í forsvari fá miklu meiri heimildir en þriggja ára veiðireynsla þeirra sagði til um. Í lagafrumvarpinu frá 2015 er það sérstaklega tekið fram að nokkrum tilteknum útgerðum skuli umbunað með 43% auka heimildum umfram þeirra veiðireynslu og eru það þeir hagsmunir sem nú á að berjast fyrir að sett verði sérstök lög um. 

Það ætti öllum að vera ljóst sem fylgst hafa með stjórn fiskveiða að sjaldan er ein báran stök. En að það skuli hafa ratað í lagafrumvarp árið 2015 og síðan reglugerð að nokkrum tilteknum einstaklingum skulu úthlutað 43% meiri aflaheimildir í makríl en veiðireynsla þeirra sagði til um, er einstakt þegar kemur að úthlutun veiðiheimilda. 

Í reglugerðinni segir að tilteknum einstaklingum skuli umbunað vegna framlags þeirra við þróun á þeim veiðibúnaði og þeirri veiðitækni sem notuð er við makrílveiðar smábáta á Íslandi. Hið rétta er að þeir hafa ekki þróað eitt né neitt; búnaðurinn er í einu og öllu norskur og hafði verið í notkun á skipum í Noregi í fimm ár áður en hann barst hingað til lands.

En hvernig má það gerast að í lagafrumvarp rati lygi og ómerkilegheit eins og þessi? Jú, kaflinn um veiðar smábáta má nokkuð öruggt telja að hafi verið saminn af einum af þeim einstaklingum sem mest hafa haft sig í frammi hjá þessum litlu sérhagsmunasamtökum. Þeir höfðu að ég veit greiðan aðgang að Sigmundi Davíð og Sigurði Inga sem þá var sjávarútvegsráðherra. Öðruvísi hefði þessi gjörningur aldrei getað átt sér stað. Í einni umsögninni við lagafrumvarpið er þess sérstaklega getið að búnaðurinn sé norskur og þetta ákvæði beri að leiðrétta en allt kom fyrir ekki. Enginn hafði áhuga á að leiðrétta lygina og allir þeir sem þá voru í Atvinnuveganefnd virtust bæði vera blindir og heyrnarlausir. En þingið og þjóðin hafnaði lögunum eins og við vitum - þó þeim hafi síðan verið framfylgt með óbreyttri reglugerð af þremur sjávarútvegsráðherrum.

En nú eftir dóm Hæstaréttar er fjandinn laus og líklegt að miklar breytingar verði á makrílreglugerðinni. Félag makrílveiðimanna er því eðlilega uggandi um að hluti af þeirra sérhagsmunum verði tekinn af þeim og færður öðrum. En það skal tekið fram að þeir gerðu engar athugasemdir við, heldur þvert á móti, að þeim skyldi úthlutað 43% umfram veiðireynslu - svo aðrir makrílsjómenn fengu minna sem því nemur. Til samanburðar fengu forráðamenn þessa samtaka á silfurfati fá 250-350 tonna aflaheimildir þegar stór hluti makrílbáta fengu innan við 25 tonn.   

Undirritaður var eigandi smábáts sem sérstaklega var breytt og útbúinn til makrílveiða. Mér var úthlutað 3,2 tonnum. ( þrjú-komma-tvö-tonn )

Maður þarf ekki að vera fiskur til að vera tvöfaldur í roðinu.     

	Vilja sérlög um makríl
Ábyrgðarmaður færslu Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt